23.10.2015 VVFG-Excursie Stuifzanden

VVFG-Veldexcursie Kootwijkerzand, 23 oktober 2015

Stuifzand redt het niet zonder beheer en monitoring

Verslag van Hugo Bouter

Op vrijdagmiddag 23 oktober 2015 kwamen een twintigtal leden van de Vakvereniging Fysische Geografie (VVFG) bijeen op het Kootwijkerzand (Veluwe) om een indruk te krijgen van de geomorfologische en ecologische dynamiek van dit bijzondere stuifzandgebied en om ontwikkelingen in het onderzoek te bespreken. Een van de zaken die naar voren kwam is dat er uitgekiend beheer en gedegen onderzoek nodig is om de stuifzanden en pioniervegetatie te behouden.

 

Paraboolduinen

Onze gids was Michel Riksen, expert op het gebied van zandverstuivingen en werkzaam bij Wageningen UR, afdeling Soil Physics and Land Management. Ook voor Riksen was het bezoek aan de zandverstuiving weer een eyeopener aangezien er nieuwe ontwikkelingen zijn die de stuifduinen en bijzondere vegetatietypen bedreigen. De eerste stuifduin oplopend, merkte Riksen op dat het zand hier begint te verstuiven bij een windsnelheid van rond de 6 meter per seconde. Dit is ongeveer windkracht 4. Weliswaar doet de wind het meeste werk vanaf windkracht 6. Het resultaat is na verloop van tijd een diversiteit aan duintypen waaronder paraboolduinen, echoduinen en kopjesduinen. Deze veranderen continu. Een paraboolduin ‘loopt’ ongeveer 2 meter per jaar, weet Riksen. Op onze wandeltocht dwars door het stuifzandgebied bestudeerden we een bodemprofiel op één van de duinkammen en namen we verschillende vegetatietypen onder de loep. Besproken werd ook welke meetinstrumenten ingezet kunnen worden. Riksen gebruikt de saltifoon, die oorspronkelijk is ontworpen aan Wageningen Universiteit in 1984. Hiermee wordt het eolisch zandtransport gemeten volgens het akoestisch meetprincipe.

 

Extreme droogte

Met 700 hectare is het Kootwijkerzand één van de grootste zandverstuivingen van West-Europa. De stuifduinen zijn vooral ontstaan in de Middeleeuwen toen door overbeweiding de wind vrij spel kreeg. Het dorpje Kootwijk is zelfs onder het zand verdwenen. Momenteel rukt het zand niet meer op zoals toen. Zandverstuivingen zijn een Europees beschermd habitattype. Riksen merkte tijdens de wandeling een aantal interessante ontwikkelingen op. Op een aantal plekken zien we bijvoorbeeld buntgras groeien dat niet meer vitaal is, weet Riksen. Er zitten groene algen tussen. Dit remt de verstuiving. Het open zand kan hierdoor dichtgroeien. In het verleden heeft Riksen meegemaakt dat in één seizoen een duingebied dat hij onderzocht, helemaal vol stond met buntgras. Ook bepaalde mossoorten kunnen veel zand vastleggen. Om de verstuiving weer op gang te brengen, is volgens Riksen extreme droogte nodig. Bosbranden aan de rand van het zandgebied kunnen ook meehelpen.

 

Cyclisch beheer

Grootschalige maatregelen zoals afplaggen zijn niet verstandig, meent Riksen. Er is in plaats daarvan ‘cyclisch beheer’ nodig. Dit betekent in sommige gebieden de vegetatie met rust laten en in andere gebieden maatregelen nemen om de vegetatie te verminderen. Het resultaat is een duingebied met diverse stadia in de vegetatiesuccessie, waarbij plaatselijk ook heide tot ontwikkeling komt. Positief voor de verstuiving is in principe recreatie: wandelaars en ruiters maken het zand los. Het kappen van bomen is niet altijd gunstig. Aangekomen op de top van een ca. 5 m hoge, kale duin hadden we een prachtig uitzicht op het stuifzandlandschap. Riksen merkte wel op dat op de duintop per abuis een grote oude boom is weggehaald. Deze boom zorgde juist voor zandafzetting. Langs de randen van het stuifzandgebied zijn er echter ook boomsoorten zoals de vogelkers die beter gekapt kunnen worden omdat ze te snel groeien.

 

Ten slotte maakte de veldexcursie duidelijk dat monitoring van stuifzanden en vegetatie zinvol is om tijdig in te kunnen spelen op veranderingen.

 

 

______________________________________________________

Vrijdagmiddag 23 oktober organiseert de Vakvereniging Fysische Geografie een wandelexcursie naar de enige echte woestijn van Nederland: het stuifzandgebied Kootwijkerzand.

Ontdek de geomorfologische dynamiek van het Kootwijkerzand
De ontwikkeling van deze vegetatie is sterk gekoppeld aan de mate van dynamiek en dit gaan we tijdens de excursie nader bekijken. Stuifzanden zijn fysisch geografisch bijzonder interessant. De stabiliteit kan in een dergelijk landschap snel verstoord worden als gevolg van relatief kleine veranderingen door mens en klimaat.

Dynamische stuifzanden zijn met name interessant vanwege de geomorfologische processen als wind erosie maar ook water erosie. Daarnaast hebben stuifzanden een pionier vegetatie en fauna die uniek is voor Europa.

Dr. ir. Michel Riksen van Wageningen UR, afdeling Soil Physics and Land Management, specialist op het gebied van zandverstuivingen, zal zijn visie hierop geven.

Tijdens de excursie komen ook bedreigingen en beheerstrategieën en bijkomende maatregelen aan bod en staan we stil bij vragen als:

• Waardoor zijn stuifzanden nu eigenlijk ontstaan in de afgelopen 1000 jaar?
• Rukt het zand op of juist de begroeiing?
• Wat is het nut van zandverstuivingen (ecologisch, landschappelijk gezien)?,
• Wat maakt de zandverstuivingen in Nederland internationaal bijzonder? Moeten zandverstuivingen beter worden beschermd?

Activiteit: Wandelexcursie door het Kootwijkerzand
Wanneer: vrijdag 23 oktober , 15:00 tot ca. 17:30 uur
Waar: Kootwijkerzand, Gelderland.
Toelichting in het veld door: Dr.ir. Michel Riksen, assistant Prof. Wageningen UR, (University and Research centre) , Soil physics and Land Management (SLM)
Kosten: geen

Aanmelden
Meldt u met onderstaand formulier aan voor deze VVFG-Excursie.

Naam

Telefoonnummer (mobiel)

E-mailadres

Verstuur

Δ

Locatie/Verzamelen
Parkeerplaats aan de Houtvester van het Hoffweg te Kootwijk. (ten westen van stuifzandgebied)

AUTO: Vanuit Utrecht/ Apeldoorn:
-A1 afslag 18 Kootwijk
-Nieuw Milligenseweg richting het zuiden
-overgaand in de Heetweg
-naar links de Houtvester van het Hoffweg op.
– na ca 600 m de parkeerplaats

Vanaf de parkeerplaats is het een klein stukje lopen naar het open zand. Dan komen we ook langs de uitkijktoren die een mooi overzicht geeft over het gebied.